Soạn văn: Bài học đường đời đầu tiên – Ngữ văn 6 Tập 2

Mở đầu chương trình Ngữ văn 6 Tập 2 là một văn bản trích rất quen thuộc với tuổi thơ chúng ta của tác giả Tô Hoài mang tên Bài học đường đời đầu tiên (trích trong Dế Mèn phiêu lưu ký). Hôm nay, Đề thi hay sẽ hướng dẫn các em soạn văn bản này nhé!

I. Về thể loại

Văn bản Bài học đường đời đầu tiên thuộc thể loại truyện. Truyện là một phương thức tái hiện đời sống trong toàn bộ tính khách quan của nó. Tác phẩm truyện (tự sự) phản ánh hiện thực qua bức tranh mở rộng của đời sống trong không gian, thời gian, qua các sự kiện, biến cố xảy ra trong cuộc đời của con người. Trong những tác phẩm tự sự, nhà văn cũng thể hiện tư tưởng và tình cảm của mình; nhưng ở đây, tư tưởng và tình cảm của nhà văn xâm nhập sâu sắc vào sự kiện và hành động bên ngoài của con người tới mức giữa chúng dường như không có sự phân biệt nào cả. Nhà văn kể lại, tả lại những gì xảy ra bên ngoài mình, khiến cho người đọc có cảm giác rằng hiện thực được phản ánh trong tác phẩm tự sự là một thế giới tạo hình đang tự phát triển, tồn tại bên ngoài nhà văn, không phụ thuộc vào tình cảm, ý muốn của nhà văn.

Văn bản Bài học đường đời đầu tiên được trích trong tác phẩm Dế Mèn phiêu lưu ký của nhà văn Tô Hoài, được xuất bản lần đầu tiên vào năm 1941 và tái bản nhiều lần.

II. Tác giả (mời các em tham khảo SGK Ngữ văn 6 Tập 2)

III. Tóm tắt

Đoạn trích kể về một anh chàng Dế Mèn cường tráng, khỏe mạnh nhưng kiêu căng, tự phụ về vẻ đẹp và sức mạnh của mình, hay xem thường và bắt nạt mọi người. Một lần, Mèn bày trò trêu chọc chị Cốc để khoe khoang trước anh hàng xóm Dế Choắt, dẫn đến cái chết thảm thương của người bạn xấu số ấy. Cái chết của Choắt làm Mèn vô cùng hối hận, ăn năn về thói hung hăng của mình.

IV. Hướng dẫn soạn bài

Câu 1:

a) Đoạn trích Bài học đường đời đầu tiên thể hiện tài năng quan sát và miêu tả tinh tế của nhà văn Tô Hoài. Truyện được kể ở ngôi thứ nhất (lời kể nhân vật Dế Mèn) được biến hóa rất sinh động và hấp dẫn người đọc.

b) Bài văn có thể được chia làm 3 đoạn:

• Đoạn 1: từ đầu => “có thể sắp đứng đầu trong thiên hạ”. Đoạn này miêu tả vẻ đẹp cường tráng nhưng tính cách còn hung hăng, kiêu ngạo của Dế Mèn.
• Đoạn 2: tiếp => “mang vạ vào mình đấy”: Mèn trêu chị Cốc và gây ra cái chết thương tâm cho Choắt.
• Đoạn 3: còn lại: sự ân hận của Dế Mèn.

Câu 2:

a) Những chi tiết miêu tả ngoại hình và hành động của Dế Mèn:

• Ngoại hình: đôi càng mẫm bóng, những cái vuốt ở chân, cứ khoeo dần và nhọn hoắt, đôi cánh bây giờ thành cái áo dài kín xuống tận chấm đuôi, cái đầu nổi từng tảng rất bướng, hai cái răng đen nhánh nhai ngoàm ngoạp như hai lưỡi liềm máy làm việc.
• Hành động: co cẳng lên, đạp phanh phách vào các ngọn cỏ, lúc đi bách bộ thì người rung rinh một màu nâu bóng mỡ, hai cái răng đen nhánh lúc nào cũng nhai ngoàm ngoạp, chốc chốc lại trịnh trọng và khoan thai đưa cả hai chân lên vuốt râu.

Trình tự và cách miêu tả của tác giả vừa là hình dáng chung, vừa làm nổi bật các chi tiết quan trọng của đối tượng, vừa miêu tả ngoại hình, vừa diễn tả cử chỉ, hành động để bộc lộ được một vẻ đẹp sống động, cường tráng và cả tính nết của Dế Mèn.

b) * Những tính từ miêu tả tính cách và hình dáng của Dế Mèn: cường tráng, mẫm bóng, cứng, nhọn hoắt, hủn hoẳn, giòn giã, nâu bóng, bướng, đen nhánh, ngoàm ngoạp, cong, hùng dũng, trịnh trọng, khoan thai.

* Có thể thay thế một số từ ấy bằng những từ đồng nghĩa hoặc gần nghĩa: hủn hoẳn thay bằng ngắn tủn, giòn giã thay bằng giòn tan, trịnh trọng thay bằng oai vệ.

Tuy nhiên, những từ thay thế này không thể diễn tả sinh động, gợi cảm về anh chàng Dế Mèn này. Nhà văn Tô Hoài đã lựa chọn những từ ngữ rất chuẩn xác để làm nổi bật vẻ đẹp của nhân vật.

c) Qua đoạn văn này, chúng ta có thể thấy Dế Mèn là một nhân vật có tính kiêu căng, tự phụ về vẻ đẹp và sức mạnh của mình, xem thường mọi người, hung hăng, xốc nổi.

Câu 3:

Thái độ của Dế Mèn đối với Dế Choắt là thái độ trịch thượng, khinh thường, không quan tâm, giúp đỡ, điều này được thể hiện ở:

• Đặt tên cho người bạn đồng lứa là Choắt, miêu tả Choắt xấu xí, cách xưng hô Tao – chú mày
• Khi nghe Dế Choắt thỉnh cầu giúp đỡ thì “hếch răng xì lên một hơi rõ dài” và còn lớn tiếng mắng mỏ
• Điệu bộ khinh bỉ, mắng mỏ Dế Choắt, không cảm thông với sự ốm yếu của Choắt

Câu 4:

* Diễn biến tâm lý và thái độ của Dế Mèn trong việc trêu Cốc dẫn đến cái chết của Dế Choắt:

• Vừa coi thường người khác, vừa đối xử tàn nhẫn với người bạn láng giềng Dế Choắt
• Nghịch ranh, nghĩ mưu trêu chị Cốc
• Hả hê vì trò đùa của mình (Chui tọt vào hang, nằm khểnh, bụng nghĩ thú vị)
• Sợ hãi khi nghe thấy tiếng chị Cốc mổ Choắt (Khiếp, nằm in thin thít)
• Bàng hoàng, ngớ ngẩn vì hậu quả không lường trước được
• Hốt hoảng, bất ngờ, lo sợ về cái chết và lời khuyên của Dế Choắt
• Ân hận, sám hối chân thành, đứng lặng hồi lâu trước mộ của Dế Choắt, nghĩ về bài học đường đời đầu tiên phải trả giá

* Có thể nói, qua sự việc này, Dế Mèn đã rút ra được bài học đường đời đầu tiên đó là: không nên hung hăng, bậy bạ, nghịch ranh, ích kỷ để mang tai họa đến cho người khác và cho cả chính mình.

Câu 5:

Hình ảnh của những con vật được miêu tả trong truyện hoàn toàn giống với chúng ngoài đời thật. Bên cạnh đó, Tô Hoài cũng nhân cách hóa để nhân vật biết nói năng, suy nghĩ, mang tình cảm và những mối quan hệ giống với con người.

Một số tác phẩm về loài vật có cách viết tương tự như: Ếch ngồi đáy giếng, Đeo nhạc cho mèo, Con hổ có nghĩa,… tất cả đều dùng lối nhân hóa để viết về loài vật.