Cảm nhận bài thơ Cảnh Ngày Hè của Nguyễn Trãi

Cảm nhận bài thơ Cảnh Ngày Hè của Nguyễn Trãi

Hướng dẫn

Bài thơ Cảnh Ngày Hè được Nguyễn Trãi viết lại trong một buổi chiều hóng mát tại Côn Sơn. Qua bài thơ tác giả đã miêu tả thiên nhiên thật rạo rực, sống động của nhưng bên trong nhà thơ lại u uất vì không được nhà vua trọng dụng để giúp đời, giúp nước.

1.Cái tên của bài thơ mang tính chất giáo huấn (Gương báu răn mình) nhưng thực chất đây lại là một bài trữ tình về cảnh, về người. Qua bài thơ có thể thấy được một tâm hồn nghệ sĩ rất giàu cảm xúc trước thiên nhiên tạo vật nhưng cũng tràn đầy những ước mơ bình dị mà cao đẹp về cuộc sống của nhân dân.

2.Về cảnh thiên nhiên:

Câu mở đầu cho thấy hình ảnh nhà thơ trong một ngày rỗi rãi, nhàn tản, nhưng rỗi nhàn tản một cách không bình thường vì đây là những ngày Nguyễn Trãi ở Côn Sơn (1438 – 1442). Tuy vẫn đang làm quan nhưng ông không được nhà vua trọng dụng như trước, vì thế không có việc gì cần kíp, có thể ngồi hóng mát cả ngày trường.

Ba câu tiếp theo và câu sáu “Dắng dỏi cầm ve lầu mịch dương” là sự cảm nhận cảnh vật thiên nhiên của một tâm hồn ung dung, thư thái, tha thiết yêu đời. Đó là một bức tranh đầy sức sống; cây lựu trước hiên nhà vẫn đang trổ hoa đỏ rực; ao sen đầy những đài sen màu xanh, không còn thoang thoảng hương thơm như trước; tiếng ve vẫn râm ran, inh ỏi… Cảnh vật một buổi chiều tối cuối hè ấy được thi nhân đón nhận bằng thị giác “hòe lục”, “thức đỏ”, bằng khứu giác “mùi hương”, bằng thính giác “dắng dỏi cầm ve”. Tuy là một buổi chiều, nhưng không hề im lìm tĩnh lặng. Có thể thấy rõ điều đó qua những từ tượng hình, tượng thanh gây ấn tượng mạnh mẽ: đùn (cành lá cứ như sinh sôi ngay trước mắt), phun (màu đỏ của hoa lựu không phải tỏa ra, rực lên mà như sức sống chất chứa bị dồn nén đang bật ra, trào ra), dắng dỏi (âm thanh rộn rã, chói gắt lại được nhấn mạnh bằng biện pháp đạo ngữ). Tóm lại, tâm hồn nhà thơ đã hòa vào cảnh vật, cùng chung cái sắc điệu tươi vui, ấm áp của mọi vật xung quanh.

3.Về cuộc sống con người

Câu thơ “Lao xao chợ cá làng ngư phủ” gợi tới những âm thanh sống động trong sinh hoạt hằng ngày của đời sống con người. Ở đây từ tượng thanh lao xao cũng được nhấn mạnh bằng biện pháp đảo ngữ để thể hiện sự tinh tế trong tâm hồn Nguyễn Trãi: lao xao không chỉ gợi sự vui tai mà còn gợi sự vui mắt bởi cảnh đông đúc, nhộn nhịp, hoàn toàn khác so với xáo xác hoặc xao xác là nhốn nháo, rã rời. Điều đó chứng tỏ thi nhân không chỉ vui đón nhận những âm thanh bình dị ấy không chỉ bằng thính giác mà bằng cả tâm hồn.

Hai câu cuối kết đọng biết bao suy tư của nhà thơ. Ông vui với thiên nhiên, với con người, nhưng hơn thế ông còn khao khát hành động để giúp đời giúp nước.  Niềm khao khát ấy thể hiện ở ước mơ có được cây đàn cua vua Thuấn để ca ngợi cảnh thái bình, hay nói đúng hơn, đó là ước mơ: làm sao có được một triều đại thái bình thịnh trị như đời Nghiêu, Thuấn để nhân dân muôn nơi được sống trong sung sướng, hạnh phúc, yên vui. Ước mơ xuất phát từ những gì chưa có. Thời Nguyễn Trãi chưa có cảnh “Dân giàu đủ khắp đòi phương”. Do đó hai câu thơ nặng trĩu nỗi đau đớn và sâu lắng một tinh thần trách nhiệm cao cả.

4.Nhìn chung, bài thơ có những điểm cách tân về nghệ thuật so với thơ Đường, đặc điểm là câu chữ và cách dùng hình ảnh rất tự do. Mở đầu là câu sáu chữ, kết thúc cũng là câu sáu chữ; hình ảnh chợ cá và âm thanh lao xao của đời thường là những nét hiện thưc dân dã mà văn chương cổ điển rất kiêng kị vì có vẻ dung tục, không gợi sự thanh cao. Về nội dung, bài thơ chất chứa bao tâm sự: nếu sáu câu đầu cho thấy bề ngoài của tâm sự ấy là trạng thái vui vẻ, an nhàn thì hai câu cuối cho thấy bên trong của tâm sự ấy là nỗi buồn đau u uất vì không làm được gì dể giúp đời giúp nước, là niềm mong muốn của mọi người dân lành được sống cuộc đời hạnh phúc.